PREMATÜRE YENİDOĞANIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI

Prematüre Yenidoğan Nedir ? 

Yenidoğanlar anne karnında 40 hafta kalır ve doğum gerçekleşir ancak 38.haftadan sonra doğan yenidoğanlar da dış ortama uyum sağlamaktadır. Doğum ağırlığına bakılmaksızın 37.gebelik haftasını tamamlamadan doğan bebeklere prematüre denir. Erken doğumlar da kendi aralarında sınıflandırılabilir : 

• 34.ile 36. gebelik haftaları arasında doğan yenidoğanlara ——> sınırda prematüre bebek
• 32.ile 34. gebelik haftaları arasında doğan yenidoğanlara ——> orta derece prematüre bebek
• 24. ile 31. gebelik haftaları arasında doğan yenidoğanlara ——>  ileri derecede prematüre bebek 

Prematüre Yenidoğan Neden Özel Bakım Gerektirir ? 

Prematüre yenidoğanlar dış ortama uyumda bazı güçlüklerle karşılaşırlar. Çünkü bu yenidoğanların organ ve sistemleri tam gelişmemiştir ve ekstrauterin* yaşam fonksiyonları için gerekli olan cilt altı yağ dokusu, glikojen depoları gibi fizyolojik depoları yetersizdir. Bu nedenle preterm* yenidoğanın vücut sistemlerindeki değişikliklerin bilinmesi, gelişebilecek komplikasyonların erken farkedilmesi ve tedavisi için önemlidir. Bazı bebeklerde çok hafif sorunlar görülürken diğerlerinde daha belirgin sağlık problemleri görülebilir. 

Prematüre Yenidoğanın Özellikleri Nelerdir ?

Genel Görünüm:

•  Derisi ince, nazik ve pembe - kırmızı  görünümündedir. 
•  Verniks kazeozası* nadiren görülür.
•  Deri atlı yağ dokusu az olduğu için derisi buruşuktur.
•  Lanugası* bol, ayak tabanında deri çizgileri yoktur.
•  Tırnakları yumuşaktır ve parmak ucunu geçmez.
•  Baş bedene göre çok büyüktür.
•  Ekstremitelerde tremor görülebilir. 
•  Erkeklerde testisler skrotuma inmemiş, kızlarda labia majörler minörleri örtmemiştir.

Solunum Fonksiyonları :

• Solunum diyafragmatik ve zayıftır.
• Periyodik olarak apne nöbetleri görülebilir.
• Öğürme ve öksürme refleksleri yoktur ya da zayıftır. 
• Akciğer kapilleri yetersiz gelişmiştir.
• Fonksiyonel alveol sayıları azdır.
• Solunum sistemindeki kümesler dardır.

Kardiyovasküler Fonksiyonları:

• Patent duktus arteriosus* geç kapanabilir.
• Apneyle birlikte kalp atım hızı yavaştır.
• Hipoglisemi, hipoproteinemi, hipoprotrombinemi, hiperbilirubinemi ve anemi sık görülür.
• Kapilleri daha hassastır.
• Kanamaya yatkındırlar.
• Dolaşımdaki albümin düzeyleri düşüktür.

Nörolojik Fonksiyonlar:

• Beyin sapı yeterli gelişmemiştir.
• Aktivite düzeyleri azdır.
• Yakalama, moro, emme ve yutma refleksleri tam olarak gelişmemiştir.
• Ağlayışları zayıf ve tek düzedir.
• Dinlenme esnasında ekstremitelerinde az ve kısmi fleksiyon görülür.

Gastrointestinal Fonksiyonlar:

• Emme ve yutma refleksleri zayıftır.
• Öğürme refleksi yoktur.
• Mide kapasitesi düşüktür.
• Abdominal kasları zayıftır.

Vücut Isısını Koruma:

• Kas kitle aktiviteleri yetersiz olduğu için kas hareketleriyle ısı üretemezler.
• Ne kadar erken doğmuşsa o kadar hipotoniktir.
• Beynin ısı düzenleme merkezi tam gelişmemiştir.
• Deri altı yağ dokusu az vücut yüzeyleri geniştir.
• Titreme ve terleme fonksiyonları yoktur.
• Hipotermiye eğilimlidir.

İmmunolojik Faktörler:

• Gebeliğin son ayında anneden gelen enfeksiyonlara karşı koruyucu olan immunoglobülinler  , az bulunur.
• Antikor yapımı, globulin sentezi ve hücresel savunma yetersizdir.
• Cildin ince ve nazik olması sebebiyle enfeksiyon riski fazladır.

Prematüre Bebeklerde Hemşirelik Bakımı Nasıl Olmalıdır ? 

• Yenidoğan ünitelerindeki gürültü, ışık, ısı ve koku gibi çevresel uyaranlar kontrol altına alınır.Bu bebeğin gelişimini ve dış yaşama adaptasyonunu kolaylaştırır.
• Bebeğe yapılacak tüm işlemlerde aseptik kurallara uyulur. En önemli uygulama, bakım vermeden önce el yıkamadır.
• Kullanılan tüm araçlar steril edilir.
• Vücut ısısını korumak için bebekler küvöz içinde ya da radyan ısıtıcı altına yatırılır. Böylelikle normal vücut ısısının sürdürülmesi sağlanır. 
• Prematüre bebekler soğuk stresine karlı daha duyarlıdır. Soğuk bir çevrede vücut ısısını hemen kaybeder ve soğuk stresine girebilir. Stres nedeniyle vücut ısısını tekrar korumaya çalışır, daha fazla kalori yakar ve metabolizma hızı yükselir. Bu döngü prematüre yenidoğanda stresi daha fazla artırır.  Bu yüzden ortam ısısına özellikle dikkat edilmelidir.
• Isı kaybı en çok baştan olduğu için küvöz içinde ve dışında bebeğe başlık giydirilir.
• Sık aralıklarla yaşam bulguları ve kan gazları izlenir.
• Oksijen tedavisi için nazal kanül, nazal katater, nazal maske veya oksijen başlığı gerektiğinde uygulamak üzere hazır olmalıdır. 
• Emme refleksi zayıf olduğundan gavaj ya da IV beslenme gerekebilir. Bebeğin genel durumu iyi ise erken dönemde minimal enterasan beslenme sağlanmalıdır. En uygun besinin anne sütü olduğu unutulmamalıdır. Sık aralıklarla ve az miktarda emzirilmeli ve mutlaka beslenme sonrası gazı çıkarılmalıdır.
• Bebeğin beslenme ve damar yoluyla verilenler dahil ne kadar sıvı aldığını, ıslak / kirli bezlerden ne kadar sıvı kaybettiği takip edilir. Aldığı çıkardığı kayıt edilir
• Yeterli beslenmenin kontrolü için kusma, gaita sıklığı ve rengi sürekli olarak değerlendirilmelidir.

• Cilt yapısını korumak için asit özelliği olmayan alkali özellikteki sabunlar tercih edilmelidir. Ciltteki kuruluğu ve çatlağı önlemek için yumuşatıcılar kullanılabilir.
• Monitörizasyon, kan alma ve IV uygulama sonrasında yapıştırılan bantların çıkarılması esnasında yenidoğanın cildi zedelenebileceği için çok dikkat edilmelidir. 
• Göbek düşene kadar silme banyo, düştükten sonra normal banyo yaptırılır.
• Ağrı, her üç saatte bir ağrı skalası ile değerlendirilir.
• Sklera, tırnaklar ve derinin rengi sarılık açısından gözlenir. Deriye direkt basınç uygulanmalı. İşlem gün ışığında yapılmalıdır. Belirtiler gözlendiğinde derhal doktora rapor edilmelidir. Aynı zamanda sarılık gözlemi için serumdaki bilirubin düzeyleri dikkatle izlenir. 5 mg/ 100 ml ve daha fazla yükseldiğinde fetoterapi önerilir.
• Nörolojik bulguların neler olduğu ve nasıl değerlendirileceği taburculuk eğitimi sırasında aileye öğretilir ve daha sonraki yenidoğan izlemlerinde de takip edilmelidir.
• Laboratuvar için alınan kan miktarları mutlaka kayıt edilmelidir.
• IV iğne girişi yerinde olabilecek kanamaya karşı ve gastrointestinal kanama yönünden yakından takip edilmelidir.
• Ebeveyn ile bebek arasındaki bağın oluşması için anne ve babanın bebeği ile birlikte olması sağlanmalı ve kanguru bakımı yapılmalıdır.
• Aileye bebeğin bakımı, beslenmesi, aşıları ve izlemi konusunda hastaneye yattığı andan itibaren bilgi verilmeli, korku ve endişeleri giderilmelidir.

YAZARDAN NOTLAR : 

Prematüre bebekler ve ebeveynlerinin ilişkisini başlatmak ve sürdürmek, hemşirelerin önemli bir rolüdür. Ebeveynler bu süreçte prematüre bebeğe dokunma ve bakım verme konusunda kendilerini yetersiz hisseder ve bu konuda korku yaşarlar. Hemşireler ebeveynleri bu konuda cesaretlendirmelidir. Ebeveynlerin bebeklerini sık görmelerini, dokunmalarını ve bakım vermelerini sağlayacak şekilde aile merkezli bir bakım sağlamalıdırlar. Yapılan çalışmalarda yoğun bakımda prematüre bebekleri yatan ebeveynlerin bebeklerine dokunduklarında yatış süresinin azaldığı, apne nöbetlerinin daha az olduğu, daha erken enteral beslenmeye geçtiği, daha hızlı kilo aldığı ve uyku kalitelerinin daha iyi olduğu bildirilmiştir.

*** 

• Ekstrauterin : Uterus dışı ( dış dünya ) 
• Preterm : Termden (miyadından) önce doğan bebekler için kullanılır.
• Verniks Kazeoza : Annenin karnındayken gelişen, bebeğin cildini kaplayan koruyucu bir tabakadır.
• Lanugo : Bebeğin vücudunu kaplayan çok ince, yumuşak ve çoğunlukla renksiz tüylerdir.
• Patent Ductus Arterıosus (PDA) : Ductus arteriosus damarı doğumdan önce açık olup doğumdan sonra kapanır. PDA bu damarın kapanmayıp doğumdan sonra da açık kalmasıdır.    

***

Yazar:

Öğr. Hemşire Defne TOPUZ 

İnstagram // defnetopuz 

deffnetopuz@gmail.com 

KAYNAKLAR : 

Pediatri Hemşireliği Akıl Notları 
Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği - Prof. Dr. Lale Taşkın 
Derleme Makale : Preterm Bebeği Olan Aile Ve Hemşirelik Yaklaşımı